PSV staat tussen 12 en 18 september stil bij 75 jaar vrijheid in Eindhoven. Dagelijks verhalen we online over de club in oorlogstijd. In deel 3: een spontaan volksfeest tijdens de bezetting.
‘Zowel in de historie van Philips in Nederland als in mijn eigen leven is 23 mei 1941 één van de wonderlijkste en meest verrassende data geweest.’ Het zijn de woorden van Frits Philips, opgetekend in zijn autobiografie uit 1976. Na een jaar van onderdrukking door de Duitse bezetter viert het concern die dag zijn 50-jarig bestaan. Dit gouden jubileum zal uitmonden in een waar volksfeest, waarvan Frits de bewonderde centrale figuur zal zijn.
Sherry
De directie van Philips had bedacht om op de ochtend van die bewuste maandag rond 11.30 uur een bescheiden glaasje sherry te drinken op een betere toekomst. Voor Frits is het een uitgemaakte zaak dat zijn oom Gerard, oprichter van het bedrijf, daarbij betrokken moet zijn. Enkele dagen eerder is hij met ir. Lokker naar Den Haag gereisd om een zilveren beker met passende inscriptie aan te bieden. De rest van de familie verblijft nog altijd in het buitenland.
De bevolking van Eindhoven heeft een heel ander idee over het jubileum van Philips. Om negen uur ’s ochtends wordt Frits vanuit het hoofdkantoor gebeld met de mededeling dat de hal inmiddels vol staat met tientallen bloemstukken. Frits is verbijsterd door alle huldeblijken van zakenrelaties, banken en particulieren. ‘Alleen al door de aanblik daarvan waren wij reeds ontroerd.’
Op kantoor wordt Frits overvallen door een spontane ovatie van zijn medewerkers: ‘Honderden en nog eens honderden klapten en juichten in de schallende ruimte om uitdrukking te geven aan wat, ja aan wat? Aan gevoelens die meer dan een jaar moesten zijn opgekropt! Op dat ogenblik, één van de allermooiste en ontroerendste in ons beider leven, proefden mijn vrouw en ik wat daarachter leefde en kolkte. Hier heerste één gedachte: Wij zitten allen onder de bezetter, maar nu, op onze jubileumdag, kunnen wij ons even laten gaan! Want wij zijn allen Nederlanders en wij zijn allen óók Philipsmensen!’
De in Nederland gebleven Frits Philips (hier zwaaiend uit het raam) is het middelpunt van een spontaan Philips-volksfeest tijdens de oorlog | © Philips Company Archives
Spontane feestdag
Het enthousiasme is volgens Frits zó volkomen echt en overdonderend spontaan, dat hij in alle vezels van zijn lichaam voelt hoe Philips ‘veel meer is dan een reeks fabrieken, waar allerlei dingen worden gemaakt.’ Het grote feest moet dan nog beginnen. Buiten op straat is er volop rumoer en ontstaat een spontane optocht van ‘feestelijk toegetakelde mensen, iets waarvoor de Brabanders beslist talent hebben’, zoals Frits het noemt. ‘Het werd een parade zonder einde!’
Voor het hoofdkantoor aan de Emmasingel dragen mensen een groot portret van zijn vader Anton rond. Plotseling wordt Frits op de schouders genomen door de feestende menigte. Hij neemt een radicaal besluit en geeft alle Philips-medewerkers die middag vrij. ‘Dan konden de Duitsers nooit zeggen, dat er gestaakt werd.’ De hele stad stroomt nu vol met feestende mensen. Het jubileum van Philips mondt uit in een quasi-nationale feestdag voor Eindhoven en zijn bewoners. ‘Overal zag ik mensen met alle nationale kleuren die onze bevolking maar kon opbrengen. Legio feestpetten in rood-wit-blauw en in oranje, men toeterde op gekke trompetjes en sommigen dansten rond in oranje korsetten.’
Duitse represailles
Een politiecommissaris van de NSB, kennelijk bevreesd voor Duitse represailles, probeert de menigte uit elkaar te jagen, maar zonder succes. ‘Iemand hoort hem verzuchten: Ze moesten er de mitrailleur opzetten’, aldus Frits. Zijn instinct vertelt hem dat dit niet goed kan blijven gaan. De Duitse bewakers bij de toegangspoorten van de fabriek zijn nog wel bereid een oogje dicht te knijpen. Inmiddels is echter het bericht doorgekomen dat de Grüne Polizei vanuit Tilburg onderweg is om de orde te herstellen.
Er vallen wat kleine incidenten voor die kwaad bloed zetten. Mensen die rond een Duitse auto vol officieren dansen en ‘Oranje boven!’ zingen. Een andere auto die wordt behangen met oranje vlaggetjes. En gejuich in een trein vol Duitse soldaten, die het feestgewoel waarnemen en denken dat de oorlog voorbij is. De Grüne Polizei besluit de straten in Eindhoven schoon te gaan vegen, maar als rond 15.30 uur een geweldige plensbui losbarst boven de stad verdwijnt bij de bevolking sowieso de animo om nog uitgebreid verder te feesten. Als gevolg van alle activiteiten vaardigen de Duitsers een uitgaansverbod uit na acht uur ’s avonds. Niemand mag de straat nog op.
Een Duitse soldaat houdt de wacht op het op de Philips Lichttoren | Foto uit Voor Rood-Wit gezongen
Philips: 'Waarom reageren jullie zo dom?'
In het huis van zijn zwager jonkheer Henk van Riemsdijk krijgt Frits die avond bezoek van twee Duitse militairen. Zij willen hem onderhouden over hetgeen zich allemaal heeft afgespeeld. Hij schrijft: ‘Meteen ging ik tegen hen in het offensief. “Heren, wat doen jullie toch belachelijk! Nu is er vandaag een jubileum bij Philips en dan is het toch heel normaal, dat de mensen in deze stad daarop reageren. Niemand denkt daarbij aan enige opstand of wat dan ook en nu gaan jullie de mensen om acht uur van de straat afhalen… Waarom reageren jullie altijd zo dom?’
De Duitse heren willen een verklaring waarom Frits in villa De Laak de Nederlandse vlag heeft uitgehangen. ‘Dat doe je bij zo’n jubileum toch altijd? Ik kan dan toch geen Duitse vlag uithangen? Er is maar één vlag in Nederland en dat is de Nederlandse. Dus als wij feest vieren, hangen wij die uit’, antwoordt Frits.
De Duitsers: ‘Maar het is tegen de reglementen.’
Frits: ‘Als de mensen echt spontaan feestvieren, moet men niet aan reglementen denken.’
Zo blijft hem naar eigen zeggen ‘de herinnering bij van een 50-jarig jubileum als een machtige demonstratie van eenheid, verknochtheid aan elkaar en geestdrift, in volle bezettingstijd. Het heeft ons een geweldige duw in de goede richting gegeven.’
Morgen in deel 4: PSV’ers worden opgeroepen voor de ‘Arbeitseinsatz’.
Frits wordt op de schouders gehesen bij het jubileum van Philips tijdens de oorlog: 'een machtige demonstratie van eenheid in volle bezettingstijd' | © Philips Company Archives