PSV staat tussen 12 en 18 september stil bij 75 jaar vrijheid in Eindhoven. Dagelijks verhalen we online over de club in oorlogstijd. In deel 5 alles over het Sinterklaasbombardement op de stad.
In de vroege middag van zondag 6 december 1942 wordt de bevolking van Eindhoven volledig verrast door een zwaar bombardement op de Philips-fabrieken in Strijp en aan de Emmasingel. Met ‘Operation Oyster’ proberen de geallieerden de Duitse oorlogsindustrie een slag toe te brengen.
De luchtaanval wordt om 12.35 uur uitgevoerd door 89 gevechtsvliegtuigen van de Royal Air Force (RAF) uit Engeland en duurt ongeveer vijftien minuten. Binnen een kwartier wordt het hoofdkantoor van Philips vrijwel verwoest en raken de fabrieken aan de Emmasingel en op Strijp zwaar beschadigd. Een aantal Britse bommen missen hun doel en komen terecht op de Demer en het Binnenziekenhuis in het hart van Eindhoven. In totaal komen er 150 mensen om het. Ook zijn er honderden gewonden. Een klein geluk bij een ongeluk: als de actie was uitgevoerd op een doordeweekse dag zou het aantal slachtoffers vele malen hoger zijn geweest.
Frits Philips is onthutst en wordt door hevige emoties overmand als hij op zijn fiets in het centrum van de stad aankomt om met eigen ogen de schade op te nemen. ‘Maar’, zegt hij, ‘ik kon het begrijpen. Ik besefte direct dat de oorlog tegen de Duitsers hard moest worden gevoerd, wilde hij gewonnen kunnen worden en dat verzoende mij met dit helse schouwspel.’
Schade aan één van de panden van Philips in Eindhoven na het bombardement van de RAF | © Philips Company Archives
Censuur
In de gecensureerde Nederlandse pers – waaronder het Dagblad van het Zuiden - verschijnen berichten die een geheel ander licht op de oorlogssituatie proberen te laten schijnen. Deze stukken zijn vaak letterlijk vertaald uit de Deutsche Zeitung in den Niederlanden, die tussen mei 1940 en mei 1945 verschijnt. De krant benadrukt dat vooral het Binnenziekenhuis zwaar getroffen is en dat door het ‘lukraak neerwerpen van bommen onschuldige burgers slachtoffers zijn geworden, vooral vrouwen en kinderen.’
Kennelijk om de bevolking van Eindhoven gerust te stellen, organiseert de Hitler-Jugend kort na Sinterklaas in het Philips Ontspanningscentrum (POC) een grootse speelgoedactie voor kinderen van vaders die aan het front strijden. Deze kinderen kunnen in het POC gratis speelgoed komen afhalen.
Vanuit New York reageert Anton Philips zwaar aangeslagen op de actie. Niet alleen constateert hij dat zijn levenswerk is vernietigd, maar ook vreest hij nu de deportatie van duizenden werknemers naar Duitsland om daar aan het werk te moeten gaan. Die angst blijkt gegrond te zijn: in totaal zullen zo’n drieduizend Philips-mensen, veelal in de leeftijd van 18 tot 20 jaar, op transport worden gezet.
Ludwig Nolte, de man die namens de Duitsers de planning en productie van Philips in Eindhoven bewaakt, reist direct naar Berlijn om de gevolgen van de aanslag te bespreken. Hij krijgt van het Naziregime te horen, dat de Philips-fabrieken opnieuw zullen worden opgebouwd.
Op 30 maart 1943 volgt een tweede Engels bombardement op de fabrieken van Philips. Voor het bedrijf zijn de gevolgen beperkt, wel wordt de Fellenoord zwaar getroffen door afzwaaiers. Ook wakkert het tweede bombardement de angst aan bij werknemers die vrezen dat zij tijdens hun werk getroffen kunnen worden door nieuwe bombardementen.
Philips-werknemers, onder wie ook PSV'ers, weten tijdens hun werkzaamheden altijd de kortste weg naar de schuilkelders | © Philips Company Archives
Staking
Op 30 april en 1 mei gaan vrijwel alle Philips-werknemers in staking. De staking maakt onderdeel uit van een landelijke actie tegen het Duitse voornemen om 300.000 voormalige Nederlandse militairen opnieuw in krijgsgevangenschap te nemen en af te voeren naar Duitsland. In reactie op de staking voert de Staatssicherheitsdienst (SS) vervolgens in Eindhoven zeven willekeurige arrestaties uit, waaronder die van vier Philips-medewerkers. Onder de ogen van Nolte worden deze zeven mensen enkele dagen later op het fabrieksterrein in Strijp geëxecuteerd. Ook Frits Philips hangt dat lot boven het hoofd. Als hij de staking niet binnen een dag weet te beëindigen, zal hij worden terechtgesteld, zo krijgt hij te horen.
In het Dagblad van het Zuiden verschijnt een artikel dat op last van de bezetter wordt gepubliceerd. Er staat te lezen: ‘De directie der Philips NV acht zich genoodzaakt alle leden van het personeel er DRINGEND op te wijzen dat zij maandag a.s. 3 mei stipt op tijd de arbeid dienen te hervatten. Wie zulks niet doet, stelt zich bloot aan de scherpste maatregelen voortvloeiende uit de afkondiging van het standrecht.’ Dit standrecht is van kracht sinds de verordening van 9 januari 1943 en bepaalt dat de hogere leiders van de SS opdrachten tot gerechtelijke vervolging en executie kan verstrekken. Onder de dreiging van verdere Duitse represailles gaan de werknemers van Philips op 3 mei weer aan het werk.
Het centrum van Eindhoven uit de lucht met geheel linksboven het Philips Sportpark. De rondjes duiden de ingeslagen bommen in de stad | © Philips Company Archives/KLM
Bommen op het sportpark
Bij het tweede bombardement wordt ook het sportpark van PSV getroffen. Twee bommen belanden op de trainingsvelden en één treft het hoofdveld, waar die later wordt uitgegraven. De consequentie van de acties is dat de spelers van PSV niet langer bij kunstlicht mogen trainen. ‘We trainden in een sportzaal of deden wat loopwerk aan de Oirschotsedijk’, herinnert linkshalf Ad van Tuijl zich later. ‘Door de dreiging van nieuwe bombardementen was het plezier in voetballen nihil.’
Van Tuijl (19) is een van de jonge voetballers die tijdens het seizoen 1942-1943 vanuit de eigen jeugd van PSV is doorgedrongen tot het eerste elftal. De anderen zijn doelman Lieuwe Steiger (18) en linksbuiten Joke Mulders (19). Mulders is een geweldig talent en draagt al snel de bijnaam Het Kanon van het Zuiden. Hij is de logische opvolger van Frans Roosendaal, die in Duitsland te werk is gesteld. Dat lot hangt ook Van Tuijl boven het hoofd, hij wordt opgeroepen om in Hamburg te gaan werken. Zijn moeder houdt hem thuis en zo ontsnapt Van Tuijl mogelijk aan een verschrikkelijk lot. Tijdens een bombardement op Hamburg vallen tienduizenden doden.
Het jonge elftal van PSV kan ook dit seizoen geen potten breken. Onder leiding van de nieuwe trainer Coen Delsen, een oud-speler van Ajax en Blauw-Wit, eindigt het team op een teleurstellende negende plaats.
Een elftalfoto van het 4e jeugdteam van PSV uit 1941 met daarop onder anderen Ad van Tuijl, Joke Mulders en doelman Lieuwe Steiger | Foto uit Voor Rood-Wit gezongen